KHÔNG GIAN THƯ VIỆN NƠI NUÔI DƯỠNG NHỮNG TÂM HỒN TRẺ THƠ

Hình ảnh hiện tại mặt trước khu nhà mẫu giáo cũ nơi có thư viện của các em nhỏ

Xin chào các bạn đọc!

Trong suốt tuần vừa qua tôi đã suy nghĩ rất nhiều về một sự việc không mấy thuận lợi đã xảy đến với Thư Viện Làng Quan Âm - Thư viện của những bạn đọc nhỏ đáng yêu. Sự việc đó liên quan đến hai từ “không gian” - không gian thư viện mà cũng là không gian của những tâm hồn trẻ thơ. Sau đây tôi xin phép được kể với các bạn câu chuyện này.

Bài dài cần đọc chậm nên tôi chia thành các tiêu đề phụ có đánh số. Rất mong bạn đọc kỹ! Nếu không có thời gian thì tạm dừng sau đó vào đọc lại. Bài viết có loạt ảnh minh họa kỹ lưỡng. Nhưng do mong muốn người đọc tập trung vào nội dung nên tôi đặt đường dẫn cho các ảnh ở phần bình luận cuối bài. 

Nếu cần thêm việc xem ảnh để dễ hình dung câu chuyện, các bạn có thể bấm vào các đường dẫn.

***

1. Từ năm thành lập (2013) đến giai đoạn nhường chỗ cho chùa

Thư Viện Làng Quan Âm được thành lập ngày 08 tháng 09 năm 2013, đến nay là vừa tròn 7 năm 4 ngày. 

Thư viện dùng một phòng trong khu nhà mẫu giáo hai tầng cũ của làng, nên được thừa hưởng không gian có nét học đường và đậm màu sắc trẻ thơ. Trước cửa phòng thư viện là một cái sân rộng cùng một hàng cau thẳng tăm tắp. Xung quanh sân có rất nhiều những cây to - xà cừ, đa, phượng, hoa sữa, bưởi, ngọc lan cùng tỏa bóng mát; bên cạnh là ao làng trong xanh. 

Một số bức tường trong khu nhà vẫn còn lưu giữ những hình ảnh động vật, hoa lá, có màu sắc trang trí ngộ nghĩnh dành cho lứa tuổi mầm non. Đây thật là một không gian đẹp, rất phù hợp cho một thư viện làng quê - nơi nuôi dưỡng những tâm hồn trẻ thơ. Đó là thư viện của ngày đầu ấy…

Đến tháng 10 năm 2017, chùa làng khởi công trùng tu nên lãnh đạo dành khu nhà mẫu giáo đó cho nhà chùa làm chùa tạm. Thư viện phải tạm dừng đóng cửa một thời gian. 

Khi tiếp nhận, nhà chùa đã tiến hành chặt bớt một số cây xung quanh, lợp mái tôn che kín hết phần sân tầng 1, để tận dụng không gian cho những hoạt động của phật tử. Không gian của thư viện đã bắt đầu bị biến đổi. 

Việc này cũng khiến cá nhân tôi hơi chạnh lòng một chút, tuy nhiên cũng đành phải chấp nhận chứ không có cách nào khác.

2. Hy vọng phục hồi, nhanh chóng bị bóp nghẹt

Đếm tháng 8 năm 2020, chùa chính xây dựng hoàn thành, nhà chùa chuyển về đó và trả lại khu nhà mẫu giáo đó cho làng. Các hoạt động văn hóa, thể dục thể thao tại khu nhà mẫu giáo ấy - trong đó có thư viện có thể tiếp tục hoạt hoạt động. Tôi rất mừng và cũng chia sẻ với một chú là cố vấn của thư viện rằng: 

- Sau này nếu có nhà tài trợ, mình sẽ dỡ bỏ toàn bộ mái tôn che ở sân xuống, rồi trồng thêm cây xung quanh để phục hồi lại không gian như xưa.

Nhưng, Một sự cố!

Đến tháng 9 năm 2020, câu lạc bộ cầu lông đã xin phép lãnh đạo thôn, đầu tư gần 100 triệu để nâng mái tôn lên cao che kín cả tầng 2 và bắn tôn quây xung quanh, nhằm mục đích che chắn gió khi đánh cầu lông. Khu nhà mẫu giáo đẹp ngày xưa giờ trở thành một khối hình hộp kín bưng. 

Nếu đứng từ ngoài nhìn vào thì giống một cái xưởng sản xuất chứ không ai nghĩ đó là một khu trung tâm văn hóa của làng.

3. Không gian phục vụ cộng đồng hay không gian là sân chơi của một nhóm riêng lẻ?

Việc xây dựng như thế này, đứng ở góc độ cá nhân tôi thấy cực kỳ bất hợp lý, bởi những lẽ sau:

Thứ nhất: Theo nguyên tắc tổng thể của thiết kế cảnh quan và kiến trúc, khi xây dựng bất cứ thứ gì, việc đầu tiên cần chú ý đến là sự hài hòa  “hệ sinh thái” - tức là kiến trúc ấy có phù hợp với những yếu tố xung quanh và các mục đích sử dụng hay không?

Như ở đây, khu nhà mẫu giáo cũ là trung tâm văn hóa, thể thao và cảnh quan của làng, bao gồm: một phòng của thư viện, một phòng của Đoàn thanh niên và một phòng họp Chi bộ. Bên cạnh là một cái sân rộng lớn, thoáng đãng để cho mọi người chơi thể thao và các em tập võ. Đến ngày lễ hội, thì trên sân ấy người ta tổ chức thi cờ người, khách thập phương nhìn từ xa sẽ thấy rất đẹp. Không gian chỉ trở nên sống động và có hồn khi tồn tại những hoạt hoạt động giao lưu cộng đồng như vậy.

Nếu bịt kín như hiện tại thì chỉ thuận tiện cho việc chơi cầu lông còn các chức năng sử dụng khác và mặt cảnh quan của làng đều bị ảnh hưởng. Trong trường hợp muốn xây dựng khu đó thành một nhà thể chất thì cần phải có bản thiết kế quy hoạch rõ ràng, xây dựng nơi đâu, xây dựng thế nào cho phù hợp để hài hòa với cảnh quan chung của làng và phù hợp với các mục đích sử dụng khác.

Như vậy việc thiết kế hiện tại đang làm “mất cân bằng sinh thái” của cả khu nhà. Chú Nguyễn Tuấn Hồng đảng viên của chi bộ thôn đã có một phát biểu rất hay: 

- Quây kín như vậy, phù hợp cho việc đánh cầu lông của khoảng 20 người nhưng làm ảnh hưởng đến cảnh quan, chức năng sử dụng khu trung tâm văn hóa đó của 2000 người dân trong làng.

Đó là một phát biểu đáng để ta suy ngẫm.

4. Kiến trúc nuôi dưỡng hay giam giữ con người? Và những con người không có ký ức sẽ thế nào?

Tôi xin đi vào ý thứ hai cho sự bất hợp lý. Trong thiết kế chi tiết cảnh quan và kiến trúc người ta rất chú trọng đến các khái niệm như “đường biên”, “vùng đệm”. Một kiến trúc xây dựng đảm bảo được hai yếu tố đó sẽ giúp cho tâm lý người sử dụng được chuyển dịch một cách cân bằng, không bị ngợp, bị bức bách hay căng thẳng tâm lý - đó chính là một kiến trúc vị nhân sinh tức là kiến trúc đó vì con người, lấy con người làm trung tâm.

Cụ thể như khi ta bước tới một trường học, từ đường vào sẽ có một hàng rào bao quanh - đó chính là đường biên; tiếp đó là những mảnh vườn xung quanh rồi đến cái sân rộng - đó chính là vùng đệm; cuối cùng mới tới phòng học của các em. Một không gian mở, có các vùng chuyển tiếp sẽ tạo cho các em học sinh tâm lý rất là thoải mái khi đến trường. Đối với không gian thư viện cũ của chúng ta đạt được cơ bản điều này.

Còn một khái niệm nữa là “Building” hay tiếng việt là “cao ốc”- những tòa nhà hình hộp cao vút, nếu thiết kế không phù hợp, đặt không đúng nơi  thì sẽ gây bức bách, khó chịu và áp lực tâm lý cho người sử dụng. Thế giới đang phải trả giá rất đắt cho những công trình đô thị bất hợp lý trong các thành phố lớn, phá vỡ hệ sinh thái cân bằng. Hiện tại ở đây, khu nhà mẫu giáo của chúng ta cũng đang là một khối hình hộp kín mít, không đường biên, không vùng đệm. Than ôi!!!!

Thứ ba: Tôi muốn nói đến một khái niệm trong xã hội học đó là “Ký ức tập thể”, có thể hiểu đơn giản là những kỷ niệm, những hình ảnh được lưu giữ trong tâm thức của một nhóm người hay một cộng đồng. Không gian và những hoạt động tại những nơi ta sống, học tập và làm việc sẽ được lưu lại trong miền ký ức đó. Ký ức ấy có giá trị tích cực và lâu bền với thời gian được hay không phần nhiều phụ thuộc vào chất lượng các hoạt động giao lưu cộng đồng trong một không gian hài hòa có yếu tố nuôi dưỡng. Một không gian được thiết kế ra bị hạn chế sự giao lưu cộng đồng và không đảm bảo được sự hài hòa về mặt cảnh quan thiên nhiên thì sẽ đánh mất đi giá trị của ký ức tập thể.

Vậy ký ức tập thể của dân làng Quan Âm cùng các em nhỏ tại thư viện về sau này sẽ ra sao nếu sinh hoạt ở một không gian như vậy? Các em sẽ lưu giữ được gì? Hình ảnh nào sẽ đọng lại trong tâm thức các em? Cây lá, trời xanh, không gian rộng mở hay là chỉ đóng khung trong bốn bức tường bằng tôn?

5. Mong muốn được ngồi lại, lắng nghe nhau nhiều hơn!

Đọc đến đây, chắc các bạn nghĩ tôi đang than vãn và trách móc. Nhưng thực sự than vãn thì có còn trách móc thì không các bạn ạ.

Tôi không hề trách câu lạc bộ Cầu lông vì tôi biết những thành viên trong ấy đang rất hào hứng với bộ môn đánh cầu lông, muốn phát triển bộ môn này và giúp nâng cao sức khỏe cho nhân dân trong làng. Họ làm việc này một cách vô tư, hồn nhiên và chưa tính kỹ đến những điều xung quanh.

Tôi cũng không hề trách lãnh đạo thôn, vì tôi biết các bác cũng là từ người dân chân lấm tay bùn với lòng nhiệt huyết mà lên cán bộ. Làm cán bộ thôn như, “làm dâu trăm họ”, “ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng” cũng vất vả lắm chứ?! Mặt khác các bác đâu có được qua trường lớp nào về cảnh quan hay kiến trúc. Ngay cả những chuyên gia đầu ngành về kiến trúc còn mắc những sai lầm như trường hợp ở Đà Lạt hay thành phố Dubai của Tiểu Vương Quốc Ả Rập. Nên tôi rất đồng cảm với lãnh đạo của thôn trong việc này.

Than vãn là vậy, nhưng qua những ý kiến của tôi, các bên liên quan và bạn đọc sẽ hiểu hơn về vấn đề hiện tại của khu nhà mẫu giáo cũ nơi có thư viện của các em nhỏ. Tôi hy vọng các bên có thể ngồi lại với nhau trong tình thân ái, để cùng bàn một hướng giải quyết việc thiết kế quy hoạch lại khu nhà ấy - đảm bảo sự hài hòa sinh thái và phù hợp mục đích sử dụng cho các đối tượng liên quan.

***

Còn bạn, những người đã cùng tôi trong những ngày đầu của Thư viện Làng Quan Âm, còn bạn…

Còn bạn, những người ít nhiều đều biết về tôi, biết về sự cần thiết của một không gian đọc cho trẻ em ở nông thôn. 

Còn bạn nữa, bất kỳ ai đã đọc hết bài viết này. Bạn đã xem ảnh minh họa chưa? Đọc hết, xem hết, ý kiến của bạn như thế nào?

A- Thiết kế như hiện tại là không hợp lý

B- Thiết kế như hiện tại là hợp lý

Hay là một suy nghĩ khác. Tôi chờ được lắng nghe bạn!

Bạn có thể xem loạt hình ảnh minh họa tại đây!

12.09.2020

Quốc Hương