TẠI SAO SÁCH LẠI THƠM VẬY CỤ?

Truyện Kiều - Kỷ niệm giữ tôi và cụ Nhàn

Chừng nửa tháng trước tôi còn phỏng vấn cụ về nguồn gốc lịch sử tên gọi làng Quan Âm. Đây là một trong số những chuỗi hoạt động khảo cứu về tên làng Quan Âm của chúng tôi, từ đó chúng tôi sẽ đi đến việc chọn biểu tượng cho thư viện làng Quan Âm. Hôm qua tôi nhận được tin cụ mất mà lòng buồn man mác…

Cụ Nguyễn Văn Nhàn đã qua đời, hưởng thọ 91 tuổi - Một người có tình yêu rất lớn đối với làng quê Quan Âm này. Ngày trẻ cụ từng học lâm nghiệp và làm Hạt trưởng Hạt Kiểm Lâm huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc. Khi về với địa phương, cụ phát động phong trào trồng cây quanh làng, những bóng cây xanh mà ngày nay chúng tôi được hưởng, có phần công lao rất lớn của cụ. Trong thời gian cuối cuộc đời, ngày nào cụ cũng được các con cháu đẩy xe lăn ra ngồi dưới bóng cây xanh ở bãi giữa hồ làng, có hôm cụ ngồi cả ngày trầm ngâm suy nghĩ. Tuổi cụ đã cao, thân thể đã suy, chỉ còn cái da bọc xương, hơi thở yếu ớt khó khăn nhưng mắt và trí não cụ còn sáng và minh mẫn.

Hình ảnh cụ Nhàn những ngày cuối cuộc đời đang ngồi hóng mát dưới bóng cây xanh ở bãi giữ hồ làng

Hôm ấy tôi gặp cụ ngồi dưới bóng cây một mình. Tôi tiến lại gần bên cạnh, chào cụ và xin phép được hỏi chuyện. Tôi hỏi cụ về “nguồn gốc, ý nghĩa tên làng Quan Âm”, cụ hào hứng trả lời, cứ nói được hai ba từ cụ phải dừng mấy giây để thở, nhưng vẫn kể cho tôi hiểu đủ ngọn ngành:

- Ngày xưa làng ta...là rừng thông...còn có tên  gọi...là rừng  Âm...tên Âm là tiếng hò reo...của quân khởi nghĩa Lý Nam Đế...từng qua khu rừng này…”

Cụ còn định nói nhiều, nhưng thấy cụ khó thở quá nên tôi xin phép thôi để cụ nghỉ.

Ngày nhỏ đi chăn bò, tôi gặp cụ cũng trông cả một đàn bò. Bọn trẻ khác nghịch chơi đủ trò, còn tôi nấn ná bên cụ nghe cụ kể chuyện đời xưa. Hôm ấy tôi vẫn nhớ như in, hai cụ cháu ngồi ở mảnh ruộng bỏ hoang phía Bắc nghĩa trang gần bên bờ rộc; trước mặt là đàn bò ung dung gặm cỏ trong tiết chiều thu mát mẻ; từng cơn gió thoảng đưa mùi rơm rạ thơm nồng của những thửa lúa mùa, đang vào ngày thu hoạch. Cụ đọc cho tôi nghe Truyện Kiều. Giọng cụ trầm ấm, ngân nga theo từng nhịp bằng trắc của những câu thơ lục bát gần gũi thân thương.

Nơi đây gần 20 năm trước tôi được cụ Nhàn đọc cho nghe về Truyện Kiều

Bỗng cụ dừng lại ở câu:

“Cảo thơm lần giở trước đèn

Phong tình cổ lục còn truyền sử xanh"

Rồi cụ nhìn tôi và nói: 

- Ta hỏi cháu. Cháu biết "cảo thơm" là gì không?

Thấy tôi ngập ngừng, cụ cười và trả lời: 

- Là sách thơm đấy cháu ạ.

Tôi ngạc nhiên hỏi: 

- Sao sách lại thơm vậy cụ?

Cụ xoa đầu tôi và bảo: 

- Sau này lớn rồi, cháu sẽ biết được vì sao sách lại thơm…

Có lẽ đến tận bây giờ tôi mới phần nào hiểu được dụng ý của cụ.

Hôm nay trong ngày tang lễ, khi chuẩn bị đưa cụ về với đất mẹ. Tôi cầm trên tay quyển Truyện Kiều (NXB Đại Học và Trung Học Chuyên Nghiệp -1986) đến bên linh cữu cụ. Hai tay tôi dâng lên trước án: "Tôi thầm cầu nguyện cho vong linh của cụ sớm được siêu thoát và mong cụ phù hộ cho con cháu cùng dân làng Quan Âm, sẽ xây dựng được một thư viện khang trang, để có thể đem cảo thơm tới các em nhỏ, như ngày xưa cụ từng gieo vào suy nghĩ của tôi vậy."

Trên đầu quấn khăn tang màu đỏ (theo gia phả họ, tôi là phận chút sau cụ 5 đời), có lẽ đó là chiếc khăn tang màu đỏ duy nhất hòa vào dòng người tiễn đưa cụ về nơi an nghỉ cuối cùng. Trong niềm thương cảm sâu sắc, tâm trí tôi bỗng hiện lên những vần thơ truyện Kiều mà ngày xưa cụ từng đọc:

"Trải qua một cuộc bể dâu

Những điều trông thấy mà đau đớn lòng"...

Quan Âm ngày 06 tháng 06 năm 2020

Chút nội tộc sau cụ 5 đời, kính dâng lên bàn thờ cụ! 

Nguyễn Quốc Hương

Bài diễn đọc: